Postalia uit Drachten
Door J. Giphart, conservator postale verzamelingen Nederlands Postmuseum, ’s-Gravenhage
(uit catalogus Jubileumtentoonstelling 10 en 11 oktober 1980 ter ere van het 25 jarig bestaan van de Postzegelvereniging Drachten
1810 Brievenbus
In 1810 kreeg Drachten een bodeloop in aansluiting op Heerenveen. Ten huize van Johannes Nurks, waar men zijn brieven moest bezorgen werd een brievenbus geplaatst.
1848 Distributiekantoor.
Op 1 januari 1848 werd te Drachten een distributiekantoor gevestigd. Bij resolutie van de Minister van Financiën nr. 157 van 1848 werd het distributiekantoor gemachtigd tot afgifte van aangetekende brieven en geldartikelen. Als er geen stempel voorhanden was voorzagen zij de stukken vaak van een geschreven plaatsnaam van afzending.
1848 verzonden van het distributiekantoor te Drachten naar Leeuwarden, voorzien van een geschreven plaatsnaam van afzending.
1850 Hulppostkantoor
Door de Postwet van 1850 werden de distributiekantoren vervangen door hulpkantoren.
De brievengaarders, dat waren de beheerders der hulpkantoren, ontvingen een stempel met louter de plaatsnaam, te gebruiken als vertrekstempel.
De eerste brievengaarder van Drachten werd de heer J. M. Vinckers.
Na zijn overlijden in 1862 werd hij opgevolgd door de heer H. Kiewiet de Jonge.
1862 verzonden van Drachten via Heerenveen en Sneek naar Woudsend voorzien van een vertrekstempel port 5 cent.
1865 Postkantoor.
Op 1 mei 1865 werd het hulpkantoor tot postkantoor verheven. Het werd gevestigd in een pand aan de Noordkade.
De heer H. Kiewiet de Jonge werd de eerste directeur (tot 24 mei 1873).
Het nieuwe postkantoor ontving de volgende stempels.
1869 Nummerstempels.
Op 1 april werden de franco-stempels vervangen door nommerstempels. De invoering geschiedde met de bedoeling dat het kantoor van afzending, indien de dagtekeningstempel onduidelijk was afgedrukt, door het nommer nader kon worden bepaald en dat de aldus overstempelde zegel niet opnieuw kon worden gebruikt, omdat de punten in ieder geval blijvende indrukken zouden achterlaten. De nommerstempel is 23 jaren in gebruik geweest en is verstrekt aan 259 postkantoren.
1869 Rijkstelegraafkantoor.
Op 1 juni 1869 werd te Drachten een Rijkstelegraafkantoor gevestigd met beperkte dagdienst. Het werd ondergebracht in een pand aan het Moleneind. De eerste direkteur van dit kantoor werd de heer H.W. Brandt (tot september 1874).
1874 Post- en Telegraafkantoor.
In 1872/73 werd met de gemeente onderhandeld over de vestiging van een kantoor voor de verenigde dienst. In 1874 kwam men tot overeenstemming en werd door het gemeentebestuur de toezegging gedaan voor enige nieuwe lokalen in het pand aan het Moleneind en voor een directeurswoning.
Op 10 september 1874 werden te Drachten de post- en telegraafdiensten verenigd en ondergebracht in het pand aan het Moleneind. De eerste directeur van het verenigd kantoor was de heer J.D.J.M. Bekaar (tot 1 juli 1879).
In 1875 werd het post- en telegraafkantoor verplaatst naar een van de gemeente Smallingerland gehuurd gebouw in de Noorderbuurt tegenover de Westerstraat. Daarin werd tevens de ambtswoning van de directeur ingericht. Dit pand werd op 27 september 1900 door het Rijk aangekocht. In de jaren 1901/02 werd het verbouwd en voorzien van gasverlichting.
Tot oktober 1974 is het gebouw bij de post- en telegraafdienst in gebruik geweest.
1877 Kleinrondstempels.
In 1877 werden de 5 uurkarakters van de dagtekeningstempel vervangen door 18 uurkarakters. Van zes uur ’s morgens tot tien uur ’s avonds moest voortaan elk uur het karakter in de stempel verwisseld worden.
1893
Op 15 juni 1893, bij de afschaffing van de speciale vernietigingsstempel (de nommerstempel) van de postzegels, werden de dagtekeningstempels tevens aangewezen om de postzegels voortaan onbruikbaar te maken. Vanaf dit tijdstip zien wij dus op de brieven de dagtekeningstempel driemaal afgedrukt: één voor vernietiging, één voor vertrek en één voor aankomst.
1894 Grootrondstempels.
Na enige proefnemingen werden na 1894 dagtekeningstempels van een groter model verstrekt, die bekend zijn geworden onder de naam grootrondstempels.
Zij werden verstrekt aan alle kantoren. Het is de laatste stempel, waarbij de karakters door middel van een schroef werden vastgezet.
1896 verzonden van Drachten naar Groningen voorzien van een grootrondstempel.
1906 Post-, telegraaf- en telefoonkantoor.
Op 13 februari 1906 volgde de vestiging van een Rijkstelefoonkantoor. Het werd gehuisvest in het gebouw Noorderbuurt.
1906
Geleidelijke invoering van typenraderstempels.
Dit zijn stempels, waarbij de uur-, dag-, maand- en jaarkarakters op draaibare radertjes langs een gemeenschappelijke as zijn aangebracht. De dagtekeningstempels met losse karakters waren nu bestemd om te verdwijnen. Vele typenraderstempels zijn aan de onderzijde voorzien van een volgnummer, om te kunnen vaststellen door wie het stuk is gestempeld. Drachten ontving in 1906 de eerste typenraderstempel, die was vervaardigd door ‘s-Rijks Munt te Utrecht.
1907 verzonden van Drachten naar Harlingen voorzien van typenraderstempel nr. 1.
1912 Rolstempels.
Voor de vóórafstempeling van de frankeerzegels en vernietiging van spaarbankzegels werd op het kantoor te Drachten in 1915 een rolstempel in gebruik genomen.
Na 1925 werd deze stempel ook gebruikt voor afstempeling van pakketpostkaarten en stukken van ongelijkmatige vorm.
1915
In 1915 werden stempels verstrekt met een nieuwe uuraanduiding: elke periode van twee uur werd voortaan aangegeven door het uur van aanvang. Bovendien is in deze stempel opnieuw een los jaartal karakter gebruikt, dat geplaatst was tussen de binnen- en buitencirkel.
1926 verzonden van Drachten naar Gorredijk voorzien van typenraderstempel nr. 3.
1919 Vestiging lokaal rijkstelefoonnet.
Op 1 juli 1919 werd een lokaal rijkstelefoonnet in gebruik genomen, dat eveneens in het gebouw Noorderbuurt werd ondergebracht.
1941 Indienststelling automatische telefooncentrale.
Op 17 juni 1941 werd de automatische telefooncentrale in dienst gesteld, die werd gehuisvest in een speciaal telefoongebouw.
Na 1952 werden geleidelijk typenraderstempels in gebruik genomen van een Duits model van de fabrikant Braungardt en Söhne.
Het Duitse stempel van het eerste model.
Het Duitse stempel van het tweede model, dat thans landelijk algemeen wordt
ingevoerd.
1952 Opheffing morsedienst.
Op 17 november 1952 werd de morsedienst opgeheven.
1967
In de moderne tijd is de stempel, evenals de postzegel, dienstbaar gemaakt aan propaganda. In wisselwerking met de verzamellust leidt deze ontwikkeling tot ééndagsstempels.
Sinds 1883 worden voor tijdelijke postkantoren vaak speciale plaatsnaam- en dagtekeningstempels vervaardigd. De eerste bijzondere dagtekeningstempels van Drachten dateren van 1967.
Op 12 december 1950 was het Autopostkantoor te Drachten. Ook de stukken gepost in dit kantoor ontvingen een bijzonder stempel.
1967 voorzien van de eerste bijzondere dagtekeningstempel van Drachten.
1972 Wijziging telefoonnummers.
In de nacht van 1 op 2 maart 1972 om 00.00 uur: wijziging 4-cijferige abonneenummers van het telefoonnet te Drachten (05120) in 5-cijferige door voor de bestaande nummers het cijfer 1 te plaatsen.
1974 Nieuw gebouw voor het post- en telegraafkantoor.
Op 10 oktober 1974 werd te Drachten een nieuw modern post- en telegraafkantoor in gebruik genomen naar een ontwerp van het architectenbureau Prof. Ir. C. Wegener Sleeswijk en Ir. S.J.S. Wichers te Amsterdam.
Noot redactie website
Het gebouw is in 2004 afgebroken en vervangen door een winkelgalerij met daarboven woningen. Het postkantoor was tijdelijk gevestigd aan het Raadhuisplein.
Het nieuwe gebouw is naar een ontwerp van . De constructie is berekend door Ingenieursburo Bartels
Postagentschappen
Drachten-Dwarswijk.
Drachten-Klaverweide..
stadspostagentschap: Drachten-De Kolken.
stadsagentschap: Drachten-Eems.